Wat kan de natuurlijke hiërarchische rangorde ons leren over het deblokkeren van relaties?
Het begrip natuurlijke hiërarchische rangorde is afkomstig uit de dierenwereld. Het gaat over een hiërarchie van dominantie en ondergeschiktheid in een groep van sociale diersoorten. Het geeft in een populatie aan in welke volgorde wie naar wie opkijkt en wie op wie neerkijkt. Die rangorde bepaalt wie bovenaan of onderaan de rangorde staat bijvoorbeeld voor het opeisen van voedsel (vandaar de engelse benaming pecking order), voor het nemen van initiatieven, voor wie zich het eerst en het luidst laat horen, en voor tal van andere gedragingen en houdingen.
Ook menselijke relaties ontkomen niet aan deze realiteit: in de politiek, het bedrijfsleven en de openbare diensten, in families, in het verenigingsleven, de sportwereld,…
Internationaal staat het Westen het hoogst in de natuurlijke rangorde. Rusland heeft altijd opgekeken naar het Westen en het Westen had geen hoge dunk van de russen.
Een gerechtvaardigde reden voor die rangorde is er niet, want degenen waar men naar opkijkt zijn daarvoor niet noodzakelijk de slimste, de meest bekwame, de meest succesvolle, de eerlijkste en meest betrouwbare. Het is gewoon een feitelijke toestand, een erfenis uit onze zoogdieren-afkomst. Subjectief van aard maar door iedereen als harde realiteit aangevoeld. In veel menselijke situaties is dit natuurlijk geformaliseerd en in structuren vastgelegd.
Denk aan de militaire wereld, de politiek, de bedrijven, de vakbonden, de ziekenhuizen,….. Maar in onze huidige wereld waar de relaties op alle niveaus vastgelopen schijnen, waar alle remmen los zijn om het groot eigen gelijk en de eigen verongelijktheid te laten gelden, zijn deze starre relaties een hinderlijk anachronisme.
Hoe kan de natuurlijke hiërarchische rangorde doorbroken worden?
Ze blijft , maar met een nieuwe invulling .
Deze natuurlijke rangorde is niet iets waar we ons bij neerleggen, maar dat we als een realistisch vertrekpunt zien voor veranderingen. Het deblokkeren van vastgelopen situaties is altijd een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid, maar de natuurlijke rangorde gebiedt dat de hoogste in de rangorde eerst beweegt. Je kan dat niet verwachten van mensen die zich al altijd in een ondergeschikte positie gevoeld hebben en zich onderdanig gedragen hebben.
Hoe kan de hoogste in rangorde vastgelopen situaties deblokkeren?
Moed om zich kwetsbaar te durven opstellen brengt relaties in beweging. Echt leiderschap voor de toekomst is er geen meer van domineren. Het gaat integendeel over het zich kwetsbaar durven opstellen door de eigen zwakheden en fouten, misstappen en vergissingen toe te geven.
We kennen allemaal de gangbare reflex als iets misgelopen is: de oorzaak en dus de schuld bij de ander leggen. Wat dan meestal uitdraait op een welles-nietes spelletje waarbij iedereen zich binnen zijn positie blijft verschansen. Met verzuurde relaties als gevolg.
Het kan ook anders. Door namelijk eens niet automatisch te reageren, maar integendeel te blijven stilstaan bij wat er gebeurd is. Dat laat ons toe om eerlijk ons eigen aandeel in wat misgelopen is in te zien en het nederig toe te geven. Daardoor kan nu het wonder gebeuren: door eerst te beginnen met de eigen tekortkomingen, gaat de ander nu niet meer in het defensief. Hij vertoont integendeel bereidheid om ook zijn aandeel in het verkeerd afgelopen verhaal toe te geven. Daardoor ontstaat de juiste sfeer om tot een oplossing te komen. Waardoor komt dit? Mensen hebben er een hekel aan om een slecht figuur te slaan, en verweren zich instinctief als dat dreigt te gebeuren.
Als integendeel de andere partij mea culpa slaat, dan bezorgt dit mensen het veilig gevoel om de eigen fout toe te geven. Want ze slaan nu zelf geen slecht figuur meer. Daarbij roept de wederzijdse eerlijkheid wederzijds respect op.
Ik heb dit in mijn loopbaan als ondernemer ervaren als de krachtigste hefboom voor leiderschap. Hier ligt het begin van duurzame vertrouwensrelaties en van wederzijdse persoonlijke groei.
Het eigen groot gelijk zet mensen en groepen tegen elkaar op. Finaal heb ik geleerd om eens af te stappen van mijn groot gelijk en eens uit te zoeken wat bij de anderen leeft. Hoe zij hun werkelijkheid beleven. Door zonder voorafgaand oordeel eerst te luisteren zonder daarvoor hun gedrag te moeten goedkeuren. Ik heb meermaals moeten toegeven dat mijn voorafgaand oordeel er naast zat. Dat het dikwijls te zwart gekleurd was. Nieuwsgierigheid, een vorm van liefde?
Ik heb daarbij ontdekt dat ik door het goede en waardevolle in mensen te willen zien, ik dat waardevolle in mensen verder kan uitlokken en versterken. Een soort magie.
Slechte mensen bestaan niet. Het zijn ons eigen gedrag en houding die zowel het slechte maar ook het goede in mensen kunnen versterken. Kwetsende uitspraken lokken dus agressief gedrag uit. Nederigheid daarentegen verbindt.
Kunnen we in het Westen bereid gevonden worden om deze houding aan te nemen? Zou het kunnen dat als we in kleine kringen deze houding aannemen, uitspreken en verspreiden, deze houding dan doorsijpelt naar de hoogste politieke beslissingsorganen?